Objawem lub fenomenem Raynauda określa się zmiany zabarwienia skóry palców lub dłoni, także uszu czy nosa pod wpływem napadowego kurczu tętnic palców, wywołanego zimnem lub emocjami (od nazwiska francuskiego lekarza, który pierwszy w 1862 r. opisał tę chorobę).
Objaw Raynauda jest tak charakterystyczny, że u wielu chorych już na podstawie wywiadu można ustalić rozpoznanie. Ważne jest współwystępowanie chorób tkanki łącznej, m. in. właśnie takich jak zespół Marfana czy Ehlersa - Danlosa, czy objawów miażdżycy.
Należy również podkreślić znaczenie charakteru wykonywanej pracy (ekspozycja na warunki atmosferyczne, toksyny, np. metale ciężkie czy chlorek winylu, praca z urządzeniami wibracyjnymi, związana z powtarzającymi się mikrourazami dłoni). Podejrzenie wywołania objawu Raynauda mogą budzić również stosowane leki, jak ergotamina, betablokery lub przebyte urazy w okolicy obojczyka.
W badaniu fizykalnym dokonuje się oceny zabarwienia skóry dłoni i palców, zachowania się napływu krwi do łożyska naczyniowego skóry po jej uciśnięciu - objaw zblednięcia. Aby ocenić wydolność łuku tętniczego dłoni, posługujemy się prostym testem Allena. Polega on na obserwacji powrotu zabarwienia skóry po jej zblednięciu, przy naprzemiennie uciśniętych tętnicach: promieniowej i łokciowej. U każdego chorego badamy obecność tętna i szmerów naczyniowych na tętnicach kończyn górnych. Ważną dla rozpoznania informację można uzyskać, mierząc ciśnienie skurczowe na obu tętnicach ramiennych i obliczając różnicę pomiędzy nimi. U chorych tych należy wykluczyć ucisk na tętnicę podobojczykową przez dodatkowe żebro szyjne, obojczyk lub mięsień pochyły przedni. Służą do tego tzw. testy uciskowe. W próbie Adsona badający trzyma słuchawkę nad tętnicą podobojczykową w dole nadobojczykowym, natomiast drugą rękę na tętnicy promieniowej i poleca choremu wykonanie głębokiego wdechu i skrętu głowy. Zanik tętna i obecność szmeru nad tętnicą podobojczykową świadczy o ucisku tej tętnicy przez mięsień pochyły przedni lub dodatkowe żebro szyjne. Wywołanie tych objawów przez uniesienie (w płaszczyżnie czołowej) kończyny górnej zgiętej w łokciu do kąta prostego jest wynikiem ściśnięcia tętnicy podobojczykowej przez obojczyk i pierwsze żebro.
Badania nieinwazyjne
Najprostszym badaniem w warunkach labolatoryjnych jest pomiar temperatury palców. Na opuszkę palców przykłada się czujnik termometru termistorowego, po czym zanurza się dłoń w lodowatej wodzie na 30 sekund i ponownie dokonuje pomiaru temperatury. U osób zdrowych czas powrotu temperatury do wartości wyjściowej nie przekracza 10 minut, u chorych z objawem Raynauda czas ten jest znacznie wydłużony.
Dokonuje się również pomiaru ciśnienia skurczowego krwi tętnic palców. U podstawy palców umieszcza się mankiet do badania ciśnienia, a pomiaru dokonuje się przy użyciu prostego przepływomierza dopplerowskiego, pletyzmografu lub przepływomierza laserowego. Gradient pomiędzy ciśnieniem skurczowym na ramieniu a badanym na palcu u osób zdrowych jest mniejszy od 25 mmHg. Pomiary spoczynkowe mogą również wykazać różnicę ciśnień między palcami. Dużo czulszym badaniem jest jednak ocena ciśnienia palców po zanurzeniu dłoni w wodzie o temp. 10 lub 15 stopni Celcjusza. Spadek ciśnienia o co najmniej 30 mmHg przemawia za obecnooecią kurczu naczynia.
W celu rozpoznania objawu Raynauda wykonuje się także badania pletyzmograficzne. Ten typ badań opiera się na analizie kształtu krzywej fali tętna i pomiarze ciśnienia za pomocą specjalnego aparatu. Wyposażenie aparatu w mankiet napełniany lodowatą wodą pozwala także na przeprowadzenie testów oziębienia.
Badanie za pomocą laserowego przepływomierza dopplerowskiego (LDF). Jest to technika LDF polegająca na pomiarze zmiany częstotliwości fali światła laserowego odbitego od cząstek krwi poruszających się w obszarze 1 mm3. Pozwala tym samym na ocenę perfuzji skóry palców. U chorych z chorobą Raynauda przepływ spoczynkowy jest prawidłowy (lub tylko nieznacznie obniżony), natomiast wyrażnie jest zmniejszona szybkość poruszania się krwinek we włośniczkach. Drastyczne różnice, w porównaniu do osób zdrowych, pojawiają się po prowokacji termicznej, w teście oziębienia i ogrzewania skóry do temp. 44 stopni Celcjusza.
W diagnostyce różnicowej pomiędzy pierwotnym objawem Raynauda a zaburzeniami mikrokrążenia towarzyszącymi układowym chorobom tkanki łącznej, określanym jako tzw. wtórny objaw Raynauda, wykorzystywana jest kapilaroskopia . Jest prostą, nieinwazyjną, tanią metodą diagnostyczną pozwalającą obrazować zaburzenia mikrokrążenia w obrębie skóry i błon śluzowych. Zastosowanie technik powiększających, takich jak: oftalmoskopia, stereo-mikroskopia, fotomakrografia oraz cyfrowe systemy wideo znacznie rozszerza możliwości kapilaroskopii.
Najszersze zastosowanie znalazła kapilaroskopia naczyń wału paznokciowego wykonywana techniką mikroskopową. Wymaga użycia zwykłego mikroskopu świetlnego. W badaniach morfologicznych stosuje się powiększenia 5-100x. W celu zwiększenia przezierności nakłada się na skórę w badanej okolicy kroplę olejku. Wykorzystywany jest fakt, iż w tej okolicy naczynia włosowate mają przebieg równoległy do powierzchni skóry, co umożliwia oglądanie ich na całej długości. Zazwyczaj ocenie poddaje się cztery palce (od II do V) lub trzy palce (od III do V) obu dłoni. Pętle włośniczek można łatwo oglądać w łożysku paznokcia, gdyż przebiegają tu równolegle do powierzchni skóry, natomiast w pozostałych częściach ciała biegną prostopadle do niej i uwidacznia się jedynie szczyt pętli. Ocena morfometryczna obejmuje pomiar szerokości włośniczek, ich gęstości oraz kształtu. Do tego celu wykorzystuje się cyfrową obróbkę obrazu.
Większe możliwości oceny zapewnia kapilaroskopia dynamiczna, w której można mierzyć prędkość przepływu krwinek czerwonych w obrębie naczyń włosowatych. Skomputeryzowanie kapilaroskopii dynamicznej umożliwiło rejestrowanie prędkości przepływu przez dłuższy czas.
Przy zespole Raynauda wykonuje się również badania inwazyjne, do któych kwalifikuje się tylko chorych z zaawansowanym niedokrwieniem lub z nie gojącym się owrzodzeniem palców. Takim badaniem jest arteriografia, której celem jest uzyskanie obrazu zmian w tętnicach proksymalnych. Pozwala ona na wykrycie zwężenia, zamknięcia lub poszerzenia tętniakowatego tętnicy podobojczykowej.
W celu odróżnienia choroby od zespołu Raynauda wykonuje się ponadto różne badania laboratoryjne.
napisane na podst. informacji z literatury medycznej
